İnebolu, Karadeniz bölgesinin geleneksel kentsel biçimlenişini yansıtan tipik bir yerleşmedir. Yerleşim merkezinden yamaçlara doğru gidildikçe, Karadenizin kıyı şeridinde yer alan yerleşmelerin dağınık ve yeşille bütünleşen yapısına varılır.Yamaçlarda yapılar yeşille iç içe, doğaya uygun ve birbirinden uzakta yapılmışlardır. Yapılar doğa ile tam bir bütünlük oluşturmuşlardır. Kent merkezinde 1885 yangınından sonra ızgara planlı çarşı ve bunun hemen çevresinde başlayıp, topografyaya göre biçimlenen eski yapılar kenti oluşturur.
Tipik Osmanlı kenti özelliklerini günümüze kadar önemli ölçüde koruyabilmiştir. Kent bütününde anıtsal yapıların, sivil mimarlık örneklerinin yanı sıra bunlarla bir bütünlük oluşturan geleneksel malzeme ile döşeli sokaklar , meydanlar , çeşmeler, ağaçlar gibi Anadolu kent dokusunun özelliğini yansıtan öğelerden oluşur.
Evler sokak üzerinde ve/veya bahçe içinde yer almaktadır. Evler yerleşim konumlarına göre 4 grupta görülür:
- Ev tamamıyla bahçe içinde olup, bahçe duvarları sokak elemanları olarak kullanılmıştır.
- Ev sokağa doğrudan cephelendirilmiş yapının üç cephesi bahçe içinde konumlandırılmıştır.
- Ev yanlardan bitişik nizamlı olup giriş direkt binadan bahçeye verilmiş, sadece arka cephe içinde yer almıştır.
- Ev yanlardan bitişik nizamlı olup bahçesizdir. Bu tip yapılara genelde merkezde çarşı içerisinde rastlanmaktadır.
İnebolu evlerinin kendine özgü bir mimari tarzı bulunmaktadır. Üst katlar ahşap malzeme ile yapılmış olup, zemin katları ve yapı temeli taştan yapılmıştır. Bu rutubetin önlenmesi amacını gütmektedir. Üst katlar ise ahşap çatı arası kerpiç veya tuğla dolgu , bazen ahşap dolgudur.Özellikle çarşı içinde yer yer tamamıyla taş yapılara da rastlanır. Yapılar beşik kırma çatılı olup bölgede bolca bulunan doğal bir malzeme olan “Marla”, çatı örtüsü olarak kullanılmaktadır. Çok az örnekte Alaturka kiremit kullanılmış olup onarım geçirmiş olanlar da ise Marsilya ve Alaturka kiremit ile birlikte Marla kaplama da kullanılmıştır.
Evlerin cepheleri yatayına kaplamalı, çoğu zaman Aşı boyalı ve ahşap kaplamalı ve bazen de bağdadı sıvalıdır. Üst katlarda yüzeyler profili konsollorla desteklenen cumbalar, çıkmalarla hareketlendirilmiştir.Bu çıkma veya cumbalar ise çatıda genellikle üçgen alınlıkla son bulmaktadır.
Yapılarda hemen hemen her katta sofadan dağılan odalar mutfak ve banyo olarak kullanılan dolaplar vardır. Genelde evler bir orta sofanın iki yanında dizilmiş odalardan oluşan iç sofalı plan tipindedir. Merdivenler genellikle oda içinde olup, katlar arası düşey dolaşımı sağlarlar. Merdivenler ve korkulukları ahşaptır. Merdiven boşluğunda nişler bulunmaktadır.
Bir sofa etrafında sıralanan odalar kimi zaman açık, kimi zaman kapalı ve dikdörtgen planlı çıkmalarla sokağa yönlendirilmiştir.Döşemelerde ahşap olup tavanların bazıları ahşap süslemeli ve odaların çoğunda yaşmaklı ocak ve dolaplar bulunmaktadır.İnebolu evlerinde odalarda yer alan ocaklar malakari işlemeli, yaşmaklı ocaklardır. Ocakların duvarlar içindeki nişleri muntazam tuğla bazen de kerpiç ile örtülüdür.Ocakların odalara bakan yüzleri alçı ile yapılmış olup davlumbazları yarım piramit veya yarım kubbe biçimindedir.Ocakların iki yanında da ahşap dolaplar vardır. Bunlar “Gusulhane” veya “Terece” dir.
Sofalar; Odalar arası dolaşımı sağlayan öğeler olarak karşımıza çıkarlar ve merdiven sahanlığından ahşap camekanlı kapılarla ayrılmaktadır. Tüm odalar bu mekana açıldığında evin merkezini oluşturmaktadır.
İnebolu Arnavut kaldırımlı dar sokakları, sokağa çıkma veya cumbalarla açılan geleneksel konut mimarisi ile tarihi kentsel karakterini günümüze kadar korumuş sayılı örneklerdendir.
Bütün bu örnekleri ve eşine az rastlanır doğası ile, İnebolu gelecek kuşaklara aktarılması gereken doğal ve kültürel bir mirastır. Bu mirasın gelecek kuşaklara aktarılması görevini Kültür Bakanlığı üstlenmiş, İnebolu'nun bu eşsiz güzellikteki evleri korumaya alınarak bir çeşit tarihe olan sorumluluğumuz yerine getirilmiştir.
